Groźna pętla

Trudna sytuacja gospodarcza sprawia, że miasta województwa śląskiego zaciągają kredyty nie tylko na inwestycje, ale nawet na finansowanie opieki społecznej.

- Ludzie mniej zarabiają, więc wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych maleją. To się przekłada na kasę gminy - twierdzi Alicja Szczepanik, prezes Regionalnej Izby Obrachunkowej w Katowicach.

Coraz trudniej ściąga się podatki, rosną zaległości w komunalnych czynszach. Jednocześnie potrzeby oświaty i służby zdrowia nie zmniejszają się. To, co należałoby przeznaczyć na inwestycje, ginie w bieżących wydatkach. Sytuacja w poszczególnych gminach jest jednak zróżnicowana. Gdy jedne ograniczają zadłużenie do kilku procent rocznie, inne mają długi sięgające jednej czwartej dochodów budżetowych. Rekordzistką jest Częstochowa. Jej łączne zobowiązania na koniec ubiegłego roku sięgnęły 116 mln zł - wobec 463 mln zł dochodów. Zadłużenie wyniosło więc ponad 25 proc. W dodatku prawie cała kwota zadłużenia (ponad 114 mln) obejmowała kredyty i pożyczki.

- Potrzebujemy pieniędzy na inwestycje. Od trzech lat 55-60 mln zł rocznie - wyjaśnia Jacek Mróz, rzecznik częstochowskiego magistratu.

Gmina wciąż nie dostaje należnych pieniędzy z podatku od nieruchomości. Długi Huty Częstochowa stanowią 40 proc. zaplanowanych wpływów z podatków od wszystkich podmiotów gospodarczych w mieście.

Niekorzystną relację zobowiązań do dochodów mają także Żory. W tym roku zadłużenie jest jeszcze wyższe niż w ubiegłym. W I półroczu doszło do 21,84 proc. Częścią długu, jaki ma gmina, są obligacje. Zostały wyemitowane w 1997 roku na kwotę 4 mln zł. Miały sfinansować budowę hali sportowej. W niespełna rok po wypuszczeniu obligacji na rynek okazało się, że przedsięwzięcie jest niepotrzebne. Samorząd popełnił błąd, za który musi słono płacić.

- Wtedy sytuacja gminy była dobra, mieliśmy nadwyżki budżetowe - tłumaczy Waldemar Socha, prezydent Żor.

Sosnowiec w 1998 roku wyemitował obligacje komunalne na 85 mln zł. Z ich powodu wyliczony przez RIO wskaźnik zadłużenia na koniec ubiegłego roku sięgnął 89 mln zł, co stanowiło ponad 20 proc. dochodów budżetowych miasta.
Stosunkowo niewielkie zadłużenie, jak na skalę inwestycji, mają Katowice. Na koniec ubiegłego roku wynosiło 6,1 proc. W tym roku jest nieco wyższe - 7 proc. W gronie największych miast kraju tylko Rzeszów ma jeszcze niższe zadłużenie. Katowice zaciągnęły jeden duży kredyt. W 1999 roku wzięły z Europejskiego Banku Inwestycyjnego pożyczkę 20 mln euro (ponad 80 mln zł). Większość inwestycji była jednak realizowana dzięki bezzwrotnym grantom.

O podobnych możliwościach małe miasta i gminy mogą tylko marzyć. W trudnej sytuacji są zwłaszcza gminy górnicze. Likwidacja wielu kopalń odchudziła budżety. Gminy chciałyby pożyczać pieniądze, lecz się boją.

- Moglibyśmy poprawić swoją sytuację, korzystając ze środków pomocowych i kredytów Unii Europejskiej. Gdyby kopalnie płaciły na bieżąco należności z tytułu opłat eksploatacyjnych i podatku od nieruchomości, ze zwrotem pożyczek nie byłoby problemu. Jednak zaciąganie ich przy pustej kasie mija się z celem - uważa Tadeusz Chrószcz, przewodniczący Stowarzyszenia Gmin Górniczych w Polsce.

Stosunek długów do wpływów budżetu w procentach w dniu 31 grudnia 2001 roku
n Bielsko-Biała 8,6
n Bytom 3,4
n Chorzów 15,0
n Częstochowa 25,1
n Dąbrowa Górnicza 13,0
n Gliwice 2,1
n Jastrzębie Zdrój 8,2
n Jaworzno 1,6
n Katowice 6,1
n Mysłowice 5,0
n Piekary Śląskie 18,9
n Ruda Śląska 11,5
n Rybnik 19,2
n Siemianowice Śląskie 5,0
n Sosnowiec 20,5
n Świętochłowice 10,3
n Tychy 8,4
n Zabrze 6,5
n Żory 17,6

ŹrÓDŁo: Regionalna Izba Obrachunkowa w Katowicach