Badacze z Uniwersytetu Śląskiego odkryli nowy minerał. Dostał nazwę na cześć zmarłego kolegi. Pomoże w rozwoju luminescencji?

Zespół prof. Evgenego Galuskina oraz prof. Iriny Galuskin odkrył nowy minerał, który niedawno został oficjalnie uznany. Karwowskiit powstaje w bardzo gorących warunkach.

— Próbki zostały pobrane w 2015 roku na terytoriom Jordanii w 80 km na południe od Ammanu w polu skał pirometamorficznych o nazwę Daba-Siwaqa w okolicach miejscowości Al Qatrana. Karwowskiit był znaleziony w paralawie, której temperatura powstawania ma około 1400 st. C. Skały pirometamorficzne są unikatowym rodzajem skał, które tworzą się w trakcie pożarów naturalnych – tłumaczy prof. Evgeny Galuskin.

Badania nad nowym minerałem trwały dwa lata od chwili, gdy znaleziono go w pobranych próbkach. Sprawdzano m.in. skład, strukturę, cechy fizyczne, mechanizmy i warunki powstawania. To wszystko było konieczne, aby CNMNC-IMA (Komisja Nazewnictwa i Klasyfikacji Nowych Minerałów Międzynarodowej Asocjacji Mineralogicznej) mogła zatwierdzić karwowskiit. Stało się to w październiku tego roku. Co ciekawe, na ślad nowego minerału natrafiono niejako przy okazji badania innego, z którym współwystępuje - ferrodimolybdenitu, FeMo2S4 - pierwszego naturalnym związku Mo3+ (jeden z jonów molibdenu).

— W dzisiejszych czasach większość nowych minerałów ma mikroskopowe wymiary, co wymaga wykorzystania specjalistycznego sprzętu i pracy zespołowej. Nie sztuką jest znaleźć nowy minerał, sztuką jest go zbadać – twierdzi profesor z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Minerał nie jest łatwo dostrzegalny – obecnie nowo odkrywane minerały są znajdowane w śladowych ilościach.

— Karwowskiit tworzy malutkie kryształy na ściankach kanałów pogazowych widocznych tylko pod elektronowym mikroskopem skaningowym. Minerał został zatwierdzony przez CNMNC-IMA w październiku 2023 roku – dodaje prof. Galuskin

Kryształy nowego minerału są bezbarwne i tworzą ziarna nie większe niż 0,1 mm. Składa się z wapnia, magnezu, żelaza, fosforu, tlenu. Profesor dodaje, że karwowkiit może krystalizować tylko w warunkach redukcyjnych, podobnych do tych, w których krystalizują minerały w meteorytach. Czy jednak ten minerał może mieć jakieś praktyczne zastosowanie?

— Minerały tej grupy są prototypami zaawansowanych materiałów luminescencyjnych – wskazuje naukowiec.

Wykorzystanie wiedzy np. o ich strukturze pozwala opracowywać nowe tego typu technologie.

Odkrywcy minerałów, planet itp. mają możliwość nadania nowo odkrytym obiektom nazwy i przez to niejako uwiecznienia w nich niektórych cech. W przypadku minerałów zasady przewidują m.in. możliwość nadania nazwiska osoby zasłużonej dla nauki. Naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego postanowili wykorzystać tę okazję, aby uhonorować zmarłego profesora – a zarazem swojego kolegę z uczrlni i zarazem autorytet w dziedzinie metoeorytów. Jak twierdzi prof. Galuskin, był to badacz, który „czuł bicie serca minerału”.

— Minerał został nazwany na cześć prof. Łukasza Karwowskiego (1945-2022) wieloletniego pracownika Uniwersytetu Śląskiego, wybitnego mineraloga, autora dwóch nowych minerałów fosforanowych, odkrytych w meteorycie Morasko. On był także założycielem, później prezesem i w końcu pierwszym, i jak dotąd jedynym prezesem honorowym Polskiego Towarzystwa Meteorytowego. Karwowskiit został znaleziony na Ziemi, ale w systematyce mineralogicznej należy do grupy merrillitu. Prof. Łukasz Karwowski był jednym z najlepszych badaczy meteorytów, w szczególności fosforanów, pośród których najbardziej typowym jest niespotykany na Ziemi merrillit – opowiada prof. Evgeny Galuskin.

Nad karwowskiitem pracował zespół w skład, którego wchodzili przede wszystkim naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego (prof. E. Galuskin, prof. I. Galuskina, prof. J. Kusz, dr M. Książek) oraz dwóch badaczy z innych ośrodków Ye. Vapnik (Uniwersytet Ben-Guriona, Izrael) i G. Zieliński (PIG-PIB, Warszawa).

Oprócz zespołu prof. Evgenego Galuskina w Polsce zawodowo odkryciami nowych minerałów zajmuje się także zespół prof. Adama Pieczki. Ten pierwszy ma na koncie ok. 70 nowych minerałów (ogólnie wg klasyfikacji na świecie występuje ich 5988), drugi 30. Badanie tego typu substancji jest swego rodzaju „grą zespołową”, więc z naukowcami z Uniwersytetu Śląskiego wielokrotnie współpracują badacze z innych krajów.

— Nasz zespół cały czas prowadzi pionierskie badania nad skałami pirometamorficznymi z Izraela, Palestyny, Jordanii i Niemec. W ciągu roku są opracowywane przez nasz zespół kilka nowych minerałów. Tak w ostatnich czasach okazały się publikacje z opisaniem nowych minerałów: gismondinu-Sr,, khurayyimitu, mazorytu, fluoralforsitu, deynekoitu.