Większość samorządów nie ma pomysłu na politykę ekologiczną

Przed paroma dniami po raz kolejny zorganizowano akcję "Sprzątania świata", czyli usuwano śmieci z naszego otoczenia. Co się z nimi dalej dzieje? Z ostatniego raportu Najwyższej Izby Kontroli wynika, że śląskie gminy nie potrafią gospodarować odpadami komunalnymi. Mało tego - Tychy działały z naruszeniem ustawy o finansach publicznych, a uniknęły kary tylko z powodu przedawnienia sprawy. Według kontrolerów, działania samorządów mogą wkrótce doprowadzić do przepełnienia wysypisk śmieci.

Najwyższa Izba Kontroli z własnej inicjatywy przeprowadziła w drugim półroczu 2001 r. kontrolę gospodarowania stałymi odpadami komunalnymi przez jednostki samorządu terytorialnego. Badaniami objęto okres od 1 stycznia 1999 r. do końca pierwszego półrocza 2001 r. Skontrolowano wysypiska w 45 gminach na terenie ośmiu województw, w tym śląskiego.

Grzech główny

- Większość samorządów nie ma pomysłu na politykę ekologiczną. Tymczasem obowiązek uchwalania programu, który się z nią wiąże, nakłada na gminy ustawa o ochronie środowiska - stwierdza Jarosław Wenderlich, dyrektor delegatury NIK w Bydgoszczy, koordynator kontroli przeprowadzonej z udziałem delegatury katowickiej Izby.

Nie tylko gminy są winne zaniedbań. Wiadomo - żeby dbać o porządek, potrzebne są pieniądze. Jak jednak zauważają kontrolerzy NIK, regułą było nieterminowe przekazywanie środków należnych gminnym funduszom ochrony środowiska i gospodarki wodnej. "Zarząd Województwa Śląskiego przekazał w 1999 r. gminie Tychy należne środki w następujących terminach: 31.05. - 100 tys. zł jako zaliczkę za I kwartał; 13.07.1999 r. - 200 tys. zł jako zaliczkę za II kwartał; 21.10 - 1,4 tys. zł tytułem odsetek za I kwartał; 27.10. - 266,3 tys. zł tytułem wyrównania za I kwartał oraz 9.12. - 100 tys. zł jako zaliczkę za III kwartał 1999 r. Na tle powyższych praktyk najlepiej wypadły urzędy marszałkowskie w Poznaniu, Łodzi i Szczecinie, które przekazały należne gminom środki w terminie, ewentualnie z poślizgiem 1-2 dni" - czytamy w raporcie NIK.

Zdaniem NIK, największym grzechem samorządowców jest złe zarządzanie wysypiskami śmieci. Tylko nieliczne gminy segregują odpady, a zaledwie kilka potrafi je wykorzystać, np. do produkcji energii.

Na terenie 3 gmin składowiska odpadów komunalnych były zlokalizowane w miejscach do tego nie przeznaczonych. W Rybniku składowisko zlokalizowano na obszarach oznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego jako tereny przemysłowe, składowe i przeznaczone do budowy obiektów i urządzeń dla obsługi komunalnej miasta.

Na dziko

- Dopiero w czerwcu 2001 r. podjęto działania zmierzające do ujęcia w planie miejscowym terenu składowiska w związku z planowaną rozbudową i przystosowaniem go do obowiązujących norm w zakresie ochrony środowiska - informuje dyr. Wenderlich.

Dwie gminy spośród skontrolowanych nie posiadały na swoim terenie składowisk odpadów. Korzystały z dozwolonych prawem możliwości, np. gmina Istebna odpady komunalne wywoziła na stację przeładunkową do Ustronia. Tylko 11 gmin (24 proc.) efektywnie współdziałało na rzecz budowy wspólnych składowisk odpadów komunalnych (m.in. Tychy). Ale aż 12, m.in. Łaziska Górne i Rybnik, "nie posiadały uregulowanego stanu formalno-prawnego dla posiadanych i eksploatowanych składowisk odpadów" - eksploatacja odbywała się bez pozwoleń na użytkowanie składowisk.

W czterech gminach stwierdzono naruszenie przepisów ustawy o zamówieniach publicznych. "Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych (zakład budżetowy) w Tychach zawarł w dniu 2.01.1998 r. umowę na usługi wywozu odpadów komunalnych. Została ona zawarta na czas nieoznaczony, tj. wbrew art. 73 ustawy o zamówieniach publicznych. Zawarcie umowy na czas dłuższy niż 3 lata wymagało wcześniejszej zgody prezesa Urzędu Zamówień Publicznych. Zawarcie umowy przez zakład budżetowy Urzędu Gminy w Tychach stanowiło naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Ze względu na fakt, że od momentu naruszenia dyscypliny finansów publicznych upłynął okres trzech lat, karalność powyższego czynu ustała" - stwierdza raport NIK.

W ośmiu innych gminach - m.in. w Rybniku i Łaziskach Górnych - zasady określone w instrukcjach składowania odpadów nie były przestrzegane. Ujawniono też dziesiątki dzikich wysypisk - w czołówce są Tychy (26) i Rybnik (20).

- Do czasu zakończenia kontroli w kraju do zlikwidowania pozostały jeszcze 53 takie miejsca, z czego najwięcej w Tychach, bo 12, po 7 w Łaziskach Górnych i Rybniku - mówi dyr. Wenderlich.

Poza kontrolą

Gminy bronią się, argumentując, że miały trudności w ustalaniu, kto jest odpowiedzialny za powstawanie dzikich wysypisk. Ale NIK docenia, że w 17 gminach podjęto działania w celu ich wykrycia. Wśród najskuteczniejszych pod tym względem samorządów nie ma śląskich gmin.

Także skala gospodarczego wykorzystywania odpadów była w naszych gminach niewielka. Samorządowcy narzekali, że nie mają pieniędzy na inwestycje. Bywało jednak też inaczej. "Działania gminy Tychy podjęte na rzecz wykorzystania biogazu w ramach projektu finansowanego w całości ze środków rządu Holandii okazały się ekonomicznie nieuzasadnione" - informują kontrolerzy Izby.

Aż w 26 skontrolowanych gminach, będących właścicielami składowisk nie prowadzono okresowych kontroli składowisk odpadów komunalnych. Po wystąpieniach pokontrolnych NIK gdzieniegdzie się poprawiło. W Tychach Rada Miasta przyjęła w 2001 r. do realizacji "Program gospodarki odpadami".