Trzy lata bez Katowic. Czyli czas gdy istniał Stalinogród

Mamy rocznicę… przemianowania Katowic na Stalinogród. Dekret Rady Państwa z 7 marca 1953 roku "dla uczczenia pamięci Wielkiego Wodza i Nauczyciela mas pracujących i Jego wiekopomnych zasług dla Polski", Józefa Stalina, potwierdził, że Katowice stały się Stalinogrodem. Następnego dnia - 8 marca w niedzielę, o godz. 19. po raz pierwszy przez magafony na katowickim dworcu kolejowym zapowiedziano "Tu stacja Stalinogród, byłe Katowice". A już w poniedziałek 9 marca, w dniu pogrzebu Stalina w Moskwie, błyszczały w mieście nowe szyldy i tablice. Wymieniano drogowskazy, pieczęcie, rejestracje samochodów, tablice na szkołach i urzędach.
Zgodnie z dekretem, do 25 marca po Katowicach miało nie być śladu, z kosztami nikt się nie liczył.

Wola ludu
Co na to ludzie? W oficjalnej propagandzie, to właśnie ludzie chcieli Stalinogrodu. 8 marca, podczas akademii żałobnej (ku czci Stalina) w Filharmonii Śląskiej padł wniosek społeczeństwa śląskiego, aby miastu nadać nową nazwę. Faktycznie decyzja o przemianowaniu zapadła wcześniej w Warszawie, a opory sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR Józefa Olszewskiego miał przełamać telefon Bolesława Bieruta.
Do złożenia odpowiedniego wniosku w Sejmie został zmuszony znany śląski pisarz Gustaw Morcinek .
- Po latach spotkałem Morcinka w Wiedniu. Był człowiekiem złamanym. W PRL zrobiono go posłem ze Śląska i wypchnięto na trybunę sejmową z "prośbą ludu Śląskiego" o przemianowanie nazwy Katowic na Stalinogród - pisał o Morcinku Gustaw Herling - Grudziński.

Opór? Dziewczynki robią ulotki
Na nową nazwę niezgoda była powszechna, ale opór ?
- Trzeba pamiętać, że to był czas terroru, UB, aresztowań i przesiedleń - mówi Jadwiga Lipońska-Sajdak, dyrektor Muzeum Historii Katowic. Dlatego słynny jest czyn trzech nastolatek z Chorzowa. Natalia Piekarska, Zofia Klimonda i Barbara Galas - własnoręcznie przygotowały ulotki z napisem "Precz ze Stalinogrodem" i rozrzuciły je po mieście.
Wkrótce przeżyły koszmar ubeckiego śledztwa: aresztowanie, bicie, poniżanie. 8 czerwca 1953 r. najstarszą 17-letnia Basię skazano na cztery lata więzienia, a dwie pozostałe dziewczynki umieszczono w zakładzie poprawczym. Piekarska i Galas, to dziś Honorowe Obywatelki Miasta (Klimonda nie żyła, gdy Rada Miasta nadawała tytuły). Na tak jawny opór zdecydował się mało kto.
- Ale ludzie nie przyjmowali nowej nazwy. Gdy trzeba było kupić bilet na pociąg do Stalinogrodu, to jechali stację dalej, a gdy w tramwaju kupowali bilet zamiast miasta wymieniali dzielnicę - opowiada Lipońska - Sajdak. Albo też np. adresowanie poczty na adres Katowic. Ale gra była na krawędzi... Leszek Moczulski otrzymał zakaz wykonywania zawodu za użycie w artykule opublikowanym w "Życiu Warszawy" nazwy "Katowice".

Modlitewnik z kurii Stalinogród
Muzeum pięć lat temu przygotowało wystawę "Od Katowic do Stalinogrodu".
- Udało nam się pozyskać sporo pamiątek z tamtego okresu, ale prawie niczego nie było w Katowicach, to pokazuje jak ludzie chcieli się pozbyć tej przeszłości. Na przykład tabliczkę "Poczta w Stalinogrodzie" odnaleźliśmy tylko we Wrocławiu - opowiada dyrektorka.
Mimo to udało się zebrać świadectwa tamtego czasu. Oprócz pocztówek, widokówek, czy plakatów, m.in. modlitewnik z kurii w Stalinogrodzie, odznakę z nocnego rajdu PTTK po Stalinogrodzie, lampę - podarunek dzieci z Pałacu Młodzieży dla Bolesława Bieruta, czy radioodbiornik "Stolica" z widocznym na skali wśród innych stacji napisem "Stalinogród".

Matka Boska Stalinogrodzka?
Przemianowanie Katowic na Stalinogród nie było przesądzone od początku. Rozważano, aby ten zaszczyt spadł na młodsze miasto - Tychy, albo na Nową Hutę. Był też pomysł, aby Stalinogrodem stała się Częstochowa. Według anegdoty zapobiegł temu argument, że Matka Boska Stalinogrodzka źle brzmi. Padło na Katowice.
To nie jedyna tak spektakularna zmiana nazwy miasta na nową w PRL - są też Bierutowice. Nazwę taką po śmierci Bolesława Bieruta otrzymał dzisiejszy Karpacz Górny.
Podobne koleje jak Katowice miały nazwy kilkunastu innych miast bloku wschodniego. Rumuński Braszow przyjął nazwę Ora_ul Stalin, na Ukrainie zamiast Doniecka pojawiło się Stalino, a niemieckie Eisen-hüttenstadt zastąpiło Stalinstadt.

Trzy lata
Katowice Stalinogrodem były przez trzy lata. W Stalinogrodzie budowano Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku, ukończono też budowę i oddano do użytku archikatedrę Chrystusa Króla.
Na fali odwilży 1956 roku Katowice znowu stały się Katowicami. Nieoficjalnie nowej-starej nazwy zaczęto używać już jesienią 1956 r.
Oficjalna zmiana tym razem trwała dłużej niż w 1953 r.
21 października 1956 r. Miejska Rada Narodowa podjęła uchwałę o wystąpieniu z wnioskiem "o przywrócenie miastu Stalinogród nazwy Katowice oraz województwu stalinogro-dzkiemu nazwy województwo katowickie". Sejm PRL zatwierdził dekret Rady Państwa z grudnia 1956 r., dopiero 22 marca 1957.
Tak jak i w 1956 r., przy zmianie powołano się na wolę społeczeństwa śląskiego, tym razem jednak zgodnie z prawda.

Przy opracowywaniu tematu korzystałam z książki "Od Katowic do Stalinogrodu" (publikacja Muzeum Historii Katowic)